آيا راه هم در راه است و آيا آنكه پاسدار صراط مستقيم است و مراقب‏
پويندگان است كه از صراط مستقيم منحرف نشوند ، عامل تبديل حركت به‏
بنياد است ؟ آيا برای رهبری سنتی گناه است كه پاسدار فرهنگی است كه آن‏
فرهنگ ، فرهنگ تكامل و حركت بر صراط مستقيم است ؟ چه خوب می‏گويد
اقبال :
" نبايد فراموش كنيم كه زندگی ، تغيير محض و ساده نيست ، در درون‏
خود عناصر بقا و دوام نيز دارد " .
و هم او می‏گويد :
" اسلام وفاداری نسبت به خدا را خواستار است نه وفاداری نسبت به‏
حكومت استبدادی را ، و چون خدا بنيان روحانی نهايی هر زندگی است ،
وفاداری به خدا عملا وفاداری به طبيعت مثالی خود اوست . اجتماعی كه بر
چنين تصوری از واقعيت بنا شده باشد ، بايد در زندگی خود مقوله‏های "
ابديت " و " تغيير " را با هم سازگار كند ، بايستی برای تنظيم حيات‏
اجتماعی خود اصولی ابدی در اختيار داشته باشد ، چه ، آنچه ابدی و دائمی‏
است ، در اين جهان تغيير دائمی ، جای پای محكمی برای ما می‏سازد " .
دوست عزيز ما " ثابت " را با " ساكن " اشتباه فرموده‏اند . اگر با
فرهنگ اسلامی آشنا می‏بودند می‏دانستند كه تغيير بدون ثبات ، متغير بدون‏
ثابت ناممكن است . هر متحرك ، و لا اقل هر متحرك به حركت تكاملی ، در
همان حال كه تغيير منزل و مرحله می‏دهد ، در مداری مشخص و معين ، يعنی‏
مداری ثابت ، به حركت خود ادامه می‏دهد . آنچه موجود متحرك از آن عبور
می‏كند و آن را پشت سر

می‏گذارد مرحله و منزل است نه مدار و مسير .
ثانيا اگر دوست عزيز ما برای همه چيز " وجود تاريخی " قائل است حتی‏
برای اصول و حقايق و مكتبها و ايدئولوژيها و فرهنگها ( هر فرهنگی و با هر
ريشه‏ای ) پس ديگر از اسلام هزار و چهارصد سال پيش كه از جان و دل از آن‏
دفاع می‏كند چه می‏خواهد ؟ .
خواهيد گفت : اسلام خود ، حركت و جنبش است كه به وجود خود ادامه‏
می‏دهد نه بنياد و نظام. پاسخ اين است كه اسلام نه حركت است و نه متحرك‏
، نه جنبش است و نه جنبنده ، اين جامعه اسلامی است كه در مدار اسلام و
صراط مستقيم اسلام در حركت است و يا بايد در حركت باشد نه اسلام .
ثالثا البته صحيح است كه گاهی يك جريان موج‏خيز و حركت‏زای اجتماعی ،
روح خود را از دست می‏دهد و از آن جزيك سلسله آداب و تشريفات بی‏اثر
باقی نمی‏ماند . اميرالمؤمنين فرمود اسلام به دست امويها مانند ظرفی كه‏
وارونه شود و محتوايش بيرون بر يزد و جز خود ظرف باقی نماند ، و ارونه‏
می‏شود و از محتوای خود خالی می‏شود : " « يكفأ الاسلام كما يكفأ الاناء » "
( 1 ) و ما با شما همراهی كرده نام اين پديده اجتماعی را " تبديل حركت‏
به بنياد " می‏نهيم . با ذكر يك مثال توضيح می‏دهم :
عزاداری سنتی امروز امام حسين عليه‏السلام تبديل حركت به بنياد است .
اين عزاداری كه به حق درباره‏اش گفته شده : " « من بكی او ابكی او تباكی‏
وجبت له الجنة » " كه حتی برای تباكی ( خود را شبيه گريه كن ساختن ) هم‏
ارزش فراوان قائل شده ، در اصل ، فلسفه‏اش
پاورقی :
. 1 نهج البلاغه ، خطبه . 104

تهييج احساسات عليه يزيدها و ابن زيادها و به سود حسينها و حسينيها بوده‏
. در شرايطی كه حسين به صورت يك مكتب در يك زمان حضور دارد و سمبل‏
راه و روش اجتماعی معين و نفی كننده راه و روش موجود معين ديگری است ،
يك قطره‏اشك برايش ريختن واقعا نوعی سربازی است . در شرايط خشن يزيدی‏
، در حزب حسينيها شركت كردن و تظاهر به گريه كردن بر شهدا نوعی اعلام‏
وابسته بودن به گروه اهل حق و اعلان جنگ با گروه اهل باطل و در حقيقت‏
نوعی از خود گذشتگی است . اينجاست كه عزاداری حسين بن علی يك حركت‏
است ، يك موج است ، يك مبارزه اجتماعی است .
اما تدريجا روح و فلسفه اين دستور فراموش می‏شود و محتوای اين ظرف‏
بيرون می‏ريزد و مسأله ، شكل يك عادت به خود می‏گيرد كه مردمی دور هم جمع‏
بشوند و به مراسم عزاداری مشغول شوند بدون اينكه نمايانگر يك جهت‏گيری‏
خاص اجتماعی باشد و بدون آنكه از نظر اجتماعی عمل معنی داری به شمار رود
، فقط برای كسب ثواب ( كه البته ديگر ثوابی هم در كار نخواهد بود )
مراسمی را مجرد از وظايف اجتماعی و بی‏رابطه با حسينهای زمان و بی رابطه‏
با يزيدها و عبيدالله‏های زمان بپا دارند . اينجاست كه حركت تبديل به‏
بنياد يعنی عادت شده و محتوای ظرف بيرون ريخته و ظرف خالی باقی مانده‏
است . در چنين مراسمی است كه اگر شخص يزيد بن معاويه هم از گور بدر
آيد حاضر است كه شركت كند بلكه بزرگترين مراسم را بپا دارد . در چنين‏
مراسم است كه نه تنها " تباكی " اثر ندارد ، اگر يك من اشك هم نثار
كنيم به جايی برنمی‏خورد .
اين مطلب ، صحيح است و ما مكرر به زبانها و بيانهای ديگر درباره‏اش‏
سخن گفته‏ايم ، اما پرسش ما از دوست عزيز اين است كه

آيا فرهنگ كهن ما كه رهبری سنتی پاسدار آن است ، اينچنين چيزهايی است‏
؟ آيا امثال سيد جمال ، مدرس ، آية الله خمينی ، طالقانی پاسدار اين‏
مراسم و تشريفاتند ؟
رابعا كدام رهبری توانسته است مانند همين رهبری سنتی موج بيافريند و
حركت خلق كند ؟ در اين صد ساله اخير كه از قضا دوره فرنگ رفته‏ها و
روشنفكران متجدد ضد سنت است كدام رهبری غير سنتی توانسته است يك دهم‏
رهبری سنتی جنبش به وجود آورد ؟
برخی ديگر به شكل ديگر درباره ضرورت انتقال رهبری نهضت اسلامی از
روحانيت به طبقه به اصطلاح روشنفكر اظهار عقيده كرده‏اند و آن اينكه جامعه‏
امروز ايران جامعه‏ای است مذهبی ، ايران امروز از نظر زمان اجتماعی مانند
اروپای قرن پانزدهم و شانزدهم است كه در فضای مذهبی تنفس می‏كرد و تنها
با شعارهای مذهبی به هيجان می‏آمد ، و از طرف ديگر مذهب اين مردم اسلام‏
است ، خصوصا اسلام شيعی كه مذهبی است انقلابی و حركت آفرين ، و از ناحيه‏
سوم در هر جامعه‏ای گروه خاص روشنفكران كه خود آگاهی انسانی دارند و درد
انسان امروز را احساس می‏كنند ، تنها گروه صلاحيتداری هستند كه مسؤول‏
رهايی و نجات جامعه خويشند ، روشنفكران جامعه امروز ايران نبايد ايران‏
امروز را با اروپای امروز اشتباه كنند و همان نسخه را برای ايران تجويز
كنند كه روشنفكران اروپا از قبيل سارتر و راسل برای اروپای معاصر تجويز
می‏كنند ، آنها بايد بدانند كه اولا جامعه امروز ايران در سطح اروپای قرن‏
پانزدهم و شانزدهم است نه در سطح اروپای قرن بيستم ، و ثانيا اسلام‏
مسيحيت نيست ، اسلام و بالخصوص اسلام شيعی ، مذهب حركت و انقلاب و خون‏
و آزادی و جهاد و شهادت است ، روشنفكر ايرانی به توهم اينكه

در اروپای امروز مذهب نقش ندارد و نقش خود را در گذشته ايفا كرده است‏
، نقش مذهب را در ايران نيز تمام شده تلقی نكند ، كه نه ايران اروپا
است و نه اسلام مسيحيت است ، روشنفكر ايرانی بايد از اين منبع عظيم‏
حركت و انرژی برای نجات مردم خود بهره‏گيری نمايد و البته شروطی دارد ،
اولين شرط اين است كه از متوليان و پاسداران فعلی مذهب خلع يد نمايد .
در پاسخ اين روشنفكران محترم بايد عرض كنيم اولا اسلام در ذات خود يك‏
" حقيقت " است نه يك " مصلحت " ، يك " هدف " است نه يك "
وسيله " و تنها افرادی می‏توانند از اين منبع انرژی اجتماعی بهره‏گيری‏
نمايند كه به اسلام به چشم " حقيقت " و " هدف " بنگرند نه به چشم "
مصلحت " و " وسيله " . اسلام يك ابزار نيست كه در مقتضيات قرن 16
مورد استفاده قرار گيرد و در مقتضيات قرن بيستم به تاريخ سپرده شود .
اسلام صراط مستقيم انسانيت است . انسان متمدن به همان اندازه به آن‏
نيازمند است كه انسان نيمه وحشی ، و به انسان پيشرفته همان اندازه نجات‏
و سعادت می‏بخشد كه به انسان ابتدايی . آنكه به اسلام به چشم يك وسيله و
يك مصلحت و بالأخره به چشم يك امر موقت می‏نگرد كه در شرايط جهانی و
اجتماعی خاص فقط به كار گرفته می‏شود ، اسلام را به درستی نشناخته است و
با آن بيگانه است . پس بهتر آنكه آن را به همان كسانی وابگذاريم كه به‏
آن به چشم حقيقت و هدف می‏نگرند نه به چشم مصلحت و وسيله ، آن را مطلق‏
می‏بينند نه نسبی .
ثانيا اگر اسلام به عنوان يك وسيله و ابزار ، كار آمد باشد قطعا اسلام‏
راستين و اسلام واقعی است نه هر چه به نام اسلام قالب زده شود . چگونه‏
است كه بهره‏گيری از هر ابزار و وسيله‏ای

تخصص می‏خواهد و بهره گيری از اين وسيله تخصص نمی‏خواهد ؟ ! خيال كرده‏ايد
هر مدعی روشنفكری كه چند صباح با فلان پروفسور صبحانه صرف كرده است قادر
خواهد بود اسلام راستين را از اسلام دروغين باز شناسد و به سود جامعه از آن‏
استفاده نمايد ؟ !
ثالثا متأسفانه بايد عرض كنم كه اين روشنفكران محترم كمی دير از خواب‏
برخاسته‏اند ، زيرا متوليان قديمی اين منبع عظيم حركت و انرژی نشان دادند
كه خود طرز بهره‏برداری از اين منبع عظيم را خوب می‏دانند و بنابراين‏
فرصت خلع يد به كسی نخواهند داد .
بهتر است كه اين روشنفكران عزيز كه هر روز صبح به اميد " انتقال "
از خواب برمی‏خيزند و هر شب " خلع يد " خواب می‏بينند فكر كار و خدمت‏
ديگری به عالم انسانيت بفرمايند ، بگذارند اسلام و فرهنگ اسلامی و منابع‏
انرژی روانی اسلامی در اختيار همان متوليان باقی بماند كه در همان فضا
پرورش يافته و همان رنگ و بو را يافته‏اند و مردم ما هم با آهنگ و صدای‏
آنها بهتر آشنا هستند .
در رساله اقبال ، معمار تجديد بنای اسلام درباره سيد جمال و شعاع گسترده‏
عملش و اينكه چگونه يك سيد يك لاقبا توانست رستاخيزی در جهان اسلام بر
پا كند ، می‏گويد :
" اينهمه قدرت و نفوذ چرا ؟ چه عاملی موجب شد كه فرياد اين يك تن‏
تنها تا اعماق دلها و تا اقصای سرزمينها راه كشد ؟ جز اين بود كه ملتهای‏
مسلمان اين ندا را ندای دعوت يك آشنا احساس كردند ؟ احساس كردند كه‏
اين صدا از اعماق روح فرهنگ و تاريخ پر از افتخار و حيات و حماسه‏
خودشان در آمده است . اين صدا يكی از انعكاسات همان فريادی است كه در

حراء ، در مكه ، در مدينه ، در احد ، در قادسيه ، در بيت المقدس ، در
تنگه الطارق ، در جنگهای صليبی می‏پيچيد ، همان صدای حيات بخش دعوت به‏
جهاد و عزت و قدرت است كه در گوش تاريخ پر از حماسه اسلام طنين‏افكن‏
است " ( 1 ) .
آری سخن درست همين است . صدای سيد جمال از آن نظر در گوشها و هوشها و
دلها طنين داشت كه از اعماق روح فرهنگ و تاريخ پرافتخار اسلامی بر
می‏خاست . چرا اين صدا از اعماق چنين روحی برمی‏خاست ؟ زيرا سيد جمال خود
، پرورده همين فرهنگ بود ، ابعاد روحش در فضای همين فرهنگ ساخته شده‏
بود . . . ( 2 ) .
پاورقی :
. 1 اقبال ، معمار تجديد بنای اسلام ص . 82
. 2 نهضتهای اسلامی در صد ساله اخير ، ص 70 - . 84

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: